تأثیر موسیقی بر رضایت خاطر (بخش اول)

موسیقی درمانی مدرن در ایالات متحده برای کمک به کهنه‌سربازانی با آسیب‌های جدی شکل گرفت که از جنگ جهانی دوم باز می‌گشتند. از آن زمان، موسیقی درمانگران با طیف وسیعی از افراد از همه سنین سر و کار داشته‌اند و موسیقی برای بهبود روابط بین فردی تقویت عزت نفس، توانبخشی و ساماندهی رفتارها از طریق ریتم به کار گرفته شده است. اخیراً پیشرفت‌هایی در آنچه به پزشکی موسیقی معروف است وجود داشته که در آن از موسیقی برای بهبود تندرستی و کمک به بیماران در کاهش اضطراب و درد استفاده می‌شود.

موسیقی طی قرن‌ها واجد قابلیت بالقوه برای تأثیرگذاری بر رضایت خاطر ما تلقی شده است. سقراط نوشته: «ریتم و هارمونی راه خویش را به خلوتگاه‌هایی از نفس می‌گشایند که نیرومندانه بر آنها مستولی می‌شوند و فیض می‌رسانند.»

پزشکی هنرهای اجرا هدف مشابهی را با همراهی نوازندگانی دنبال می‌کند که به بیمارستان‌ها می‌روند تا بیماران را در همه سنین سرگرم کنند و در ساخت موسیقی مشارکت دهند تا بهبود و رضایت خاطر روانی آنها را پیرو درمان ارتقا دهند. افزون بر این علاقه قابل توجهی به روشی وجود داشته است که به موجب آن موسیقی می‌تواند رضایت خاطر را در زندگی روزمره ارتقا دهد به این ترتیب که ما فعالانه به خلق موسیقی می‌پردازیم یا زمانی را صرف شنیدن آن می‌کنیم. مرزهای بین این حوزه‌های کاری مختلف بارز نیست و با گذر زمان تغییر می‌کند. مثلاً کار با مبتلایان آلزایمر در خانه‌های سالمندان ابتدا از سوی موسیقی درمانگران آغاز شد اما از وقتی اثربخشی آن معلوم شد و کاربرد آن گسترش یافت این خدمت بیشتر از جانب نوازندگان انجمن‌ها ارائه شده است.

اگر از شما خواسته شود رضایت خاطر را تعریف کنید، چه می‌گویید؟ در حال حاضر، تعاریف زیادی وجود دارد؛ اگرچه، به طور کلی، رضایت خاطر به چگونگی احساس ما درباره کیفیت زندگی خود از جمله واکنش‌های احساسی و سطح کلی رضایت‌مندی ما برمی‌گردد. برخی از تعاریف رضایت خاطر بر جنبه‌های خوش روانی (عملکرد مثبت انسان) و برخی دیگر بر لذت‌جویی (حس خوب) تأکید دارند. تأکیدی که بر هر جنبه می‌شود تحت مفهوم پردازی‌های متفاوت فرق می‌کند.

یکی از رویکردهای مورد اقبال در تعریف رضایت خاطر؛ یعنی رویکرد ارضای نیازها، رضایت خاطر ذهنی را بازتابنده میزان برآورده شدن نیازهای بنیانی و همگانی انسانی تعیین می‌کند. این نیازها را می‌توان محبت (برخورداری از علاقه عشق اعتماد و استقبال)، تأیید رفتاری انجام دادن درست امور ایفای نقشی مفید و منزلت برخورداری از احترام مهارت‌ها یا کیفیت‌های تصدیق شده استقلال و اعمال اراده تعریف کرد. رویکرد جایگزین مبتنی بر تصورات معکوس از معیارهای مربوط به رایج‌ترین انواع اختلال سلامت روانی، اضطراب و افسردگی است. این رویکرد را تحت مفهوم شکوفایی ارائه داده‌اند. مقوله ذیل شکوفایی و تعاریف هر یک در جدول زیر آمده است.

مقوله	معیار
صلاحیت	تمرکز، توجه، تصمیم‌گیری، صلاحیت عمومی
ثبات احساسی	احساس آرامش، آسودگی، خونسردی
مشارکت پذیری	علاقه، لذت، خوشی
معنامندی	هدف، بها، ارزش زندگی
خوش بینی	امیدواری به آینده
احساسات مثبت	خلق خوی مثبت، شاد، سرزنده، خرسند
روابط مثبت	روابط اجتماعی، تلقین مثبت
تاب‌آوری	مدیریت اضطراب و نگرانی، تاب و تحمل عاطفی
عزت نفس	احساس مناعت طبع، اعتماد به نفس
سرزندگی	احساس شادابی، نه خستگی یا خمودگی

جدول بالا نشان می‌دهد که فعالیت موسیقایی چطور می‌تواند یاری‌رسان شکوفایی باشد. عناصر مربوط به ثبات احساسی، احساسات مثبت و خوش‌بینی با همدیگر در یک گروه قرار گرفته‌اند؛ چراکه همگی به تأثیر موسیقی بر سطح بر انگیختگی احساسات و حالات ما مربوط می‌شوند. بخش‌های زیر نمونه‌هایی ارائه می‌دهند از اینکه موسیقی چگونه می‌تواند به هر یک از این جنبه‌های شکوفایی کمک کند؛ اگرچه مثال‌ها ذیل هر عنوان آمده‌اند، اما معمولاً موسیقی همزمان روی همگی تأثیر می‌گذارد.

مقوله	شواهد دال بر این که پرداختن به موسیقی چطور می‌تواند معیارهای مذکور را ارضا کند.
صلاحیت	پرورش مهارت‌ها و شناخت موسیقایی فواید برای ادراک شنیداری و مهارت‌های زبانی حافظه کلامی سواد آموزی، استدلال مبتنی بر زمان و مکان برخی اجزای ریاضیات پرورش فکری و کمال کودکان؛ فواید برای سالمندان از لحاظ حافظه و یادآوری گذشته.
ثبات احساسی، احساسات مثبت و خوش‌بینی	افراد از موسیقی برای تغییر حالات و تأثیر در احساسات استفاده می‌کنند. احساسات مثبت موسیقی این قابلیت بالقوه را دارد که به ثبات احساسی و خوش‌بینی یاری برساند و از اضطراب بکاهد.
مشارکت پذیری	موسیقی می‌تواند در تمام طول عمر موجبات لذت و خوشی را فراهم کند و در مقام عامل انگیزنده کسانی عمل کند که در هر سنی در شرایط دشوار قرار دارند.
معنامندی	موسیقی می‌تواند به زندگی افراد در تمام طول عمر معنا ببخشد و به پرورش هویت‌های مثبت موسیقایی یاری رساند. همچنین در مورد افراد مسن‌تر شاید مولفه‌های معنویت را شامل شود.
روابط مثبت	خلق فعالانه موسیقی معمولا نیازمند مشارکت اجتماعی با دیگران است. موسیقی می‌تواند موجب شکل‌گیری کار گروهی و فرصت‌هایی برای اجرا شود که بازخورد مثبت و تأیید اجتماعی را به دنبال دارند.
تاب آوری	تحقیق روی کودکان و بزرگسالان در شرایط پرچالش نشان داده که موسیقی می‌تواند موجب توسعه تاب و تحمل شود.
عزت نفس	دریافت بازخورد مثبت از اجرا یا در خلال فعالیت‌های یادگیری می‌تواند در تمام طول عمر عزت نفس را افزایش دهد.
سرزندگی	موسیقی می‌تواند موجب شادابی شود و از طریق تقویت و تثبیت انگیزه، پشتیبان فعالیت جسمانی باشد.

همزمان که این بخش‌ها را می‌خوانید سعی کنید درباره تأثیری که موسیقی ممکن است در شما گذاشته باشد تأمل کنید. هم تأثیر مثبت و هم منفی آن را در نظر بگیرید. اذعان به این نکته مهم است که موسیقی فقط تا جایی موجب رضایت خاطر می‌شود که تجربه مثبتی ایجاد کند. آنجا که موسیقی از جانب دیگران تحمیل می‌شود و باب میل ما نیست یا خلق موسیقی لذت‌بخش و باارزش نیست احتمالاً هیچ تأثیر مثبتی وجود ندارد و ممکن است آثار منفی داشته باشد.

منبع: کتاب روانشناسی موسیقی از سوزان هَلِم ـ ترجمه سهند سلطاندوست (آی هوش)